Postępowanie karne

Postępowanie karne to zbiór przepisów i czynności zmierzających do ustalenia czy został popełniony czyn zabroniony; inaczej: złamanie prawa obowiązującego w danym kraju. Celem postępowania jest ustalenie sprawcy czynu i pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej, zgodnie z obowiązującymi przepisami. Jak takie postępowania przebiega?

 

Przepisy postępowania karnego jasno określają jego etapy, podmioty oraz prawa i obowiązki organów procesowych.

 

Postępowanie przygotowawcze

Pierwszym etapem postępowania karnego jest postępowanie przygotowawcze. Decyzja o jego wszczęciu oznacza rozpoczęcie śledztwa lub dochodzenia; popełnienie czynu zabronionego  nie musi być udowodnione na tym etapie, wystarczy, że zachodzi  wysokie prawdopodobieństwo. Decyzja należy do organów postępowania karnego.

 

Tryb ścigania
W polskim prawie rozpoczęcie ścigania odbywa się:

• z oskarżenia publicznego, tzw. ścigane z urzędu, gdzie stroną w sprawie jest ustawodawca,
• na wniosek pokrzywdzonego,
• z oskarżenia prywatnego, tzw. publicznoskargowy. Najczęściej dotyczy on spraw określonych jako błahe, np. zniewaga.

 

Czynności sprawdzające na tym etapie znacznie różnią się od siebie, ze względu na rodzaj przestępstwa. Celem jest uzyskanie wystarczających przesłanek do wszczęcia postępowania karnego. W przypadku braku przesłanek lub ich niewystarczającej ilości postępowanie jest umarzane.
W przypadku trybu publicznoskargowego uznaje się, że ten etap jest zawarty we wniosku oskarżyciela.

 

Postępowanie sądowe

Jest to zestaw przepisów określających sposoby i etapy postępowania, mającego na celu ustalenie winnego/winnych oraz wymierzenie lub odstąpienie od wymierzenia kary.
Ze względu na rodzaj popełnionego czynu, w polskim prawie karnym rozróżniono postępowanie arbitrażowe, karne, sądowoadministracyjne oraz cywilne.

 

Etapy postępowania sądowego
Za początek postępowania sądowego uznaje się wniesienie aktu oskarżenia, czyli dokumentu zawierającego dokładne dane osobowe oskarżonego, wskazanie zarzucanego mu czynu, określenie przepisów prawnych, które zostały złamane, a także według których przebiegać ma postępowanie, sądu właściwego do rozpoznania sprawy oraz uzasadnienie, listę świadków i dowodów w sprawie.
Następuje weryfikacja aktu oskarżenia i wyznaczenie rozprawy.
Akt oskarżenia wnosi oskarżyciel publiczny – najczęściej prokurator, Policja, pokrzywdzony lub osoba mu najbliższa, zazwyczaj w ciągu 14 dni od daty zakończenia śledztwa.
Skutkiem powyższych czynności jest rozprawa sądowa, czyli rozpoznanie sprawy oraz ustalenie praw i obowiązków stron. Rozprawa przebiega zazwyczaj w czterech etapach:

 

• Etap organizacyjny

Przewód sądowy – postępowanie dowodowe, przesłuchanie świadków, oględziny, czasami opinie biegłych jeśli tego wymaga charakter sprawy.
Mowy końcowe – czyli podsumowujące wypowiedzi stron.
Ogłoszenie wyroku.

 

• Postępowanie odwoławcze

Artykuł 176 Konstytucji RP gwarantuje dwuinstancyjność postępowania sądowego. W praktyce oznacza ona, że strona kwestionująca zasadność wyroku, odwołuje do instytucji stojącej wyżej w hierarchii procesowej. W Polsce, zależności od charakteru sprawy karnej, organami I instancji są sądy rejonowe i sądy okręgowe. Organami II instancji są sądy okręgowe i sądy apelacyjne.
Jeżeli żadna ze stron nie zainicjuje procesu odwoławczego w ciągu 14 dni od doręczenia wyroku, staje się on prawomocny.

 

• Apelacja

Najczęściej stosowanym środkiem odwoławczym jest apelacja. Sąd wyższej instancji nie może jednak przeprowadzić postępowania co do istoty (treści) sprawy, jedynie co do sposobu jej przeprowadzenia. Uchylenie lub zmiana wyroku następuje zawsze na skutek stwierdzenia uchybień w procesie karnym sądu I instancji, np.: proces został przeprowadzony pod nieobecność oskarżonego, oskarżony nie miał obrońcy; rażącej niewspółmierności orzeczonej kary w stosunku do popełnionego czynu, wyrok wydała osoba nieuprawniona lub sąd niższej instancji orzekał w sprawie niezgodnej z jego kompetencjami itp.
 

• Apelacja kasacyjna, kasacja, skarga kasacyjna

Kasacja oznacza anulowanie wyroku sądu niższej instancji, w związku z czym jest szczególnym środkiem odwoławczym podlegającym rygorom tzw. przymusów.  Może zostać wniesiona jedynie od prawomocnego wyroku sądu niższej instancji i dotyczyć jedynie tzw. „bezwzględnej przesłanki odwoławczej (z art. 439 k.p.k.) lub innego rażącego naruszenia prawa, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia”.
Podobnie jak w przypadku zwykłej apelacji, prawo do jej wniesienia mają strony (tzw. kasacja zwyczajna) oraz Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka, w sprawach wojskowych Naczelny Prokurator Wojskowy (kasacja nadzwyczajna).
Ponadto kasacja może zostać rozpatrzona tylko gdy oskarżony został skazany na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, a w przypadku wniesienia jej przez jedną ze stron musi być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego.
Kasacje wyroków zapadłych w postępowaniu karnym, rozpoznaje Sąd Najwyższy.

 

Skazany. Postępowanie wykonawcze

Po zapadnięciu prawomocnego wyroku skazany ma obowiązek zastosować się do postanowień sądu, pod groźbą zastosowania przymusu. Jednakże nie zostaje pozbawiony praw obywatelskich. Środki karne i zapobiegawcze muszą być wykonywane z poszanowaniem godności i praw człowieka. W Polsce, podobnie jak we wszystkich cywilizowanych krajach obowiązuje zakaz wykonywania tortur i poniżającego niehumanitarnego traktowania.
Skazany nadal może wnosić np. wnioski o postępowanie procesowe i być podmiotem w sprawie sądowej.
W kwestii wyroku skazany może wnosić skargi dotyczące postępowania organów wykonujących karę; przysługuje mu również prawo do obrony lub pełnomocnika, z którym ma prawo kontaktować się bez przeszkód i ograniczeń. Ponadto skazany w postępowaniu karnym musi mieć obrońcę jeśli nie posługuje się w wystarczającym stopniu językiem polskim, jest niepełnoletni lub upośledzony.

 

AD