Prawa człowieka i obywatela

Koncepcja praw człowieka opiera się na przekonaniu o przyrodzonej każdemu ludzkiej godności, której należy strzec w życiu publicznym. Są one więc naturalne, przyrodzone, powszechne, niezbywalne, nienaruszalne oraz niepodzielne. Każdy człowiek ma prawo do dobrego i godnego życia, a jego prawa i wolności kończą się tam, gdzie zaczynają się prawa i wolności innego człowieka.

 

Na prawa człowieka składają się prawa osobiste, ekonomiczne, socjalne, polityczne i kulturalne. Instytucje europejskie strzegące przestrzegania praw człowieka to Rada Praw Człowieka i Komitet Praw Człowieka ONZ z siedzibą w Genewie oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu.

 

Prawa człowieka w Polsce

Ustanowione są w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej w jej drugim rozdziale. Ponadto gwarantują je liczne międzynarodowe konwencje. Polska podpisała szereg ważnych umów oraz traktatów dotyczących praw człowieka, między innymi Europejską Konwencję Praw Człowieka.

 

Prawa człowieka i obywatela zapisane w Konstytucji RP

 

Do najważniejszych z nich należą: prawo do życia, nietykalność i wolność osobista, prawo do sprawiedliwego procesu, prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, wolność poruszania się po terytorium RP, wolność sumienia i religii, prawo do wolności poglądów oraz do rozpowszechniania informacji, prawo rodziców do wychowania dzieci w zgodzie z własnymi przekonaniami, prawo do wolności oraz ochrony tajemnicy komunikowania się, prawo do nienaruszalności mieszkania, prawo do organizowania pokojowych zgromadzeń oraz uczestnictwa w nich, wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-politycznych, prawo do uczestnictwa w referendum czy prawo wyboru prezydenta, posłów, senatorów oraz przedstawicieli do organów władzy samorządowej, prawo do składania wniosków, petycji oraz skarg, prawo do posiadania własności oraz prawo do dziedziczenia, wolność wyboru miejsca pracy i wykonywania zawodu, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, inwalidztwem czy podeszłym wiekiem, prawo do ochrony zdrowia, prawo do nauki, ochrona praw dziecka, wolność twórczości artystycznej i badań naukowych.

 

Kto stoi na straży praw człowieka i obywatela?

 

Zadanie to powierzono Rzecznikowi Praw Obywatelskich, któremu pomagają jego zastępcy oraz Biuro Rzecznika praw Obywatelskich. Do tych podmiotów może zgłosić się każdy, kto doświadczył osobiście bądź wie o wszelkich naruszeniach praw człowieka i obywatela, których dopuścił się jakikolwiek polski organ, organizacja czy instytucja.

Rzecznik Praw Obywatelskich spełnia cztery podstawowe funkcje: prewencyjną, diagnostyczną, kontrolną oraz kreującą.

Urząd RPO powstał w 1988 roku. Pierwszym rzecznikiem została prof. Ewa Łętowska. Obecnie urząd ten pełni prof. Irena Lipowicz. Działalność RPO regulują Konstytucja RP oraz pochodząca z 1987 r. Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich. Rzecznika powołuje w formie uchwały Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu bądź grupy 35 posłów. Kadencja rzecznika trwa 5 lat.

Szczegółowe informacje, przydatne adresy, kontakty oraz praktyczne wskazówki można znaleźć na oficjalnej stronie Biura Rzecznika praw Obywatelskich: www.brpo.gov.pl.

 

Obowiązki obywatela RP

Obok przynależnych każdemu obywatelowi praw posiada on także określone obowiązki. Na każdym obywatelu spoczywa obowiązek poszanowania praw innego człowieka, a także przestrzegania obowiązującego prawa. Szczegółowe przepisy regulujące nakazy i zakazy zawierają poszczególne kodeksy, na przykład kodeks prawa cywilnego czy kodeks prawa karnego.

 

Obowiązki obywatela zapisane w Konstytucji RP

 

Najważniejsze z nich to: wierność i troska o wspólne dobro narodu i społeczeństwa, przestrzeganie prawa RP, ponoszenie ciężarów i świadczeń na rzecz państwa – między innymi płacenie podatków, obrona Ojczyzny, dbałość o stan naturalnego środowiska, a także ponoszenie odpowiedzialności za jego zagrożenie i niszczenie.

Zasadniczą ideą jest poczucie odpowiedzialności za państwo, które gwarantuje jego obywatelowi niezbywalne prawa i wolności umożliwiające dobre i godne życie.

 

Helsińska Fundacja Praw Człowieka

Jest to organizacja, która prowadzi szeroki program edukacji w zakresie praw człowieka. Do jej najważniejszych celów należy również monitorowanie działań poszczególnych instytucji odpowiedzialnych za poszanowanie praworządności w Polsce. Fundacja prowadzi niezwykle ważną działalność na rzecz ochrony praw jednostki poprzez podejmowanie i aktywne uczestnictwo w sprawach sądowych w ramach specjalnego Programu Spraw Precedensowych. Fundacja brała czyny udział w wielu ważnych projektach i kontrowersyjnych sprawach dyskutowanych w przestrzeni publicznej.

Fundacja powstała w 1989 roku z inicjatywy Komitetu Helsińskiego i jest członkiem Międzynarodowej Helsińskiej Federacji na rzecz praw Człowieka. Organizacja za swój zasadniczy cel uznaje „rozwijanie kultury wolności i praw człowieka w kraju i za granicą”.

Więcej o działalności Fundacji i możliwościach uzyskania pomocy w sprawach naruszeń praw człowieka na stronie: www.hfhr.pl.

 

Na straży przestrzegania praw człowieka obok Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka stoją także inne organizacje pozarządowe, m. in. Amnesty International, Human Rights Watch, Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć.

 

KB